2020KO BERROGEIALDIKO EGUNEKOA (XLVII)

SABINOREN EUKALIPTOA emborra

Oroimenaren eukalipto galdua

Karlistadak hiru izan zirela emanda, ehun urte baino epe laburragoan lau gerrate, ostantzean hiru. Hondamena denera zabaldu zen. Esaterako, XIX. mendearen amaiera aldera Bizkaiko mendietan ez zegoen apenas basorik. Horretan gerrateek ez ezik lehenago hasitako prozesu luzeago batzuek ere, burdingintzak batik bat, eragin nabarmena eduki zuten. Egoera hartan galeraren kontzientzia harturik herrialdea larrialdian zegoela iritzi zionik ez zen falta izan. Mario Adan de Yarza halakoen artean zegoen.

Mario Adán de Yarza

Bilbon 1946an jaioa, zuzenbidea ikasketak hasita eta amaitu barik bertan behera utzi ostean, Mario Adán de Yarza Europan barna ibili zen, begirada baso birlandaketetan eta nekazaritzari buruzko aurrerapenetan pausatuz eta ikusitakoez sakonki hausnartuz. Zeren eta Bizkaiak garai hartan gerrateen ondorio latzak bizi baldin bazituen, Europako zenbait lekutan gatazka gogorragoak eta suntsiketa bortitzagoak bizi izanak baitziren; hala bada, hondamenari aurre egiteko konponbideak bilatzen ziharduten.

Azken gerra zibilean, 1970 hamarkadakoan, Bilbo defenditu zuen “Batallón de Auxiliares” -Urgazleen Batailoia?- hartan izana, Bizkaiko Diputatu izatera iritsi zen. Liberala, beraz, bere hastapenetan, gero halako kolpeak hartu zituen politikagintzan ze, albora utzi zuen, gaztetako zaletasun hartara itzultzeko. Zuhaitzen eta landareen mundura, alegia.

Bazka erremolatxa Mario Adán de Yarzak ekarri zuen Euskal Herrira, baita ere kanpoko zuhaitz espezie zenbait. Baso galduak berreskuratzeko asmoz bere jakintza erabiliz, arantzadun zuhaixken eta koniferen landaketak sustatu zituen. Diotenez, espezie gogokoen artean pinus insignis (pinu beltza, edo pinu azkarra), cupressus macrocarpa (Monterreyko nekosta) eta pinus hamiltonii (itsas pinua) zituen. Dirudienez, ez zion muzin egiten eukaliptoari.

Eukaliptoaren jatorrizko lekuak Australia eta Tasmania omen dira, eta espeziak berriz seiehun edo zazpiehun baino gehiago, aintzat iturria. Horien artean eukalipto urdina (Eucalyptus globulus) deritzona dago. 

 

Europako lehenengo eukaliptoak Cook kapitainak Australiara egin zuen bigarren itsasaldian (1772an abiatu zen) ekarri zituzten; halaxe, zaharrena Ingalaterrako Kew Errege Botanika Parkekoa omen da, 1774an datatua. Esan behar da Cooken bigarren bidaia hartako Resolution hura 1775ko uztailaren 30ean ainguratu zen berriro etxean, Portsmouth-en. Beraz, datak eta datuak ez datoz bat. Resolution ontziaren izenaren adieretako batekin bat eginez erresolbitu beharrekoa gorabehera hori alde batera, eukaliptoa Europara, Galiziara hain zuzen, 1860 urtea aldera iritsi zen, Australian misiolari zegoen Rosendo Salvadok familiari igorri zizkion hazien bidez iritsi ere. Urdaibai.org webgunearen arabera Euskal Herriko lehenengoa Lekeition hazi zen. 1879an, “Carlos Adan de Yarzak” landatuta, halaxe dio weblekuak. Ez dirudi datua guztiz zuzena denik. Izan zen Carlos Adan de Yarza bat, 1886an jaioa, bai; Alabaina, hark, izena eta abizen horren artean, Solana zeukan; Carlos Solano Adan de Yarza zen, margolaria, BBBko burkidea izatera iritsi zena. Beraz, Mario Adan de Yarza izan bide zen lehen eukalipto haren aitapontekoa. Ez dakit eukalipto urdina ala besteren mota batekoa ote zen.

Han-hemenka eukalipto urdinaren ale bakanak ikusten dira, tantai bilakaturik. Sartu zirenez geroztik ontzigintzan guztiz preziatuak gilak pieza bakarrean taxutzeko eskaintzen zuten erraztasuna zela-eta, edergarri eta hornigarritzat ere guztiz ziren estimatuak. Horra adibidetzat Gernikako Euskal Herria Museokoa. Horkoa zaharrenetakoa omen da, Euskal Herrian ez ezik Iberiar Penintsulan ere. Laster aurkeztuko duguna horren zaharra ez bazen ere, zaharra, izatez, bazen.

Oro har, eukalipto landaketa demasakoek ez diote onik egiten zuhaitzaren ospeari, zer esanik ez Urdaibai legezko ingurune ustez babestuetan direnean. Hala landaturik dirutarako eta inguruaren kalterako, ez omen da beste ezertarako eukaliptoa. Dirua batzuek egiten dute; inguruan landaketa basa horiek eragiten dituzten kalteak aldiz besteok pairatzen ditugu. Ez dago hurrun beste Adan de Yarza baten etorrera otoi eskatu beharko dugun eguna.

Politikagintzan urteetan jardun zuen Adan de Yarza hura liberalen aldean hasi zen, esan bezala, aurrerago ostera Euskalerria izeneko elkartera hurbildu zen. Bada, euskalerriako zeritzen haiek, Sota buru, nazionalista baskoen multzoan sartu zirenean, Mario Adan de Yarza ere sartu zen, besteen erabakian bat eginez. Lekeition sustraitua, Mario Adan de Yarzak herriko botoen nolabaiteko kontrola zeukalako iritsi bide ziren hango udaletxera historiako lehengo zinegotzi nazionalistak.

Sabino Arana Goirik botoen horregatik ez ezik beste kontu batzuengatik ere gogoko zituen Adan de Yarzatarrak, pluralean, bat baino ziren eta. Hain zuzen ere Marioren anaia nagusia, Ramon, ospe handiko geologoa zena, meategietako negozioan aholkulari izan zuten Aranatarrek. “Luis Aburto, Adan de Yarzak (berak ezin zuelako) gomendatu zigun ingeniari espainiarra, eta Iturri, Caceres alderantz abiatu dira”, ziotson Aranak berak 1901eko ekainaren 10ean Zabalari gaztelaniaz egindako gutunean. Ramon Sotari 1903ko maiatzaren bian egin zion beste gutun batean, Sotarekin berarekin eta beste izen birekin batera, Mario Adan de Yarza hautagai izendatzekoan zirenen artean zela ziotson. Horretan iritzi aldaketa nabarmena dago Aranaren aldetik. 1897an Arantzadiri, azaroaren 19an hain zuzen, egin zion gutunean “Liberales embozados” -liberal maskaratuak- iritzi zien haien taldekotzat jotzen baitzituen. Dena dela alderdian sartu berrien iragana beti bide zen susmagarria fundatzailearentzat, gogoratu Ulacia. Katabutaren barrutik noren lepo gainean zeroaten kanposantura ikusi ahal izan-eta, oi Ulacia ikusi izan balu! Berpiztu gizona!

 

Ramón Adán de Yarza

Yarza anaien kasuek Sabino Arana Goiri bizi izan zen giroari buruzko zertzelada argigarriak eskaintze dizkigute. Aipatu dut Marioren biografia, labur-labur. Ramoni buruz esan Bilbon jaio zela, 1848ko ekainaren 5ean, eta, ikertzaile askoren iritziz, Euskal Herrian inoiz izan den geologorik garrantzitsuena dela. Mundu mailan ere, XIX gizaldiko petrografo ospetsuenetakoa eta espeleologia zientifikoaren aitzindarietakoa izan zen. Horren erakusgarri da, gaur egun ere, Euskal Herrian arlo horietan egiten diren ikerketa gehienak bere idazlanetan oinarritzen direla.

Aipatu baino maiseatu egin da Sabino Arana Goiriren eta nazionalista garaikideen arrazismoak akuilatu zituela, zera, gizabanakoen garezurrak, edo burezurrak, eta odolaren osaketa basko jatorrizko edo primigenioaren azterketak. Geure amumari egin zioten odolaren azterketa, hara, nerabea nintzelarik. Baskoek RH mota bakoitzeko zein kuota zeukaten eta abar jakitearren, ez daukat argi, ez niri horretaz galdetu, zein daukadan ez dakit-eta. Horiek munduan beste inon egin izan ez balira legez. Imajina dezagun Telesforo Aranzadi burezurren ezaugarriak ikertzen, eta halaxe ondorioztatzen garezur-aurpegi baskoaren arkitektura. “Basko tipikoa” bazela, hala garai hartan zelan lehenagoko eta geroagokoetan ere, guztiz zabaldurik zegoen. Europako beste edozein herrialdetako “buru tipikoa” bazela zabalduta zegoen legez. Interneten hurrengoa topatu dugu:

“Al decir de Luis de Hoyos, antropólogo con el que compartió horas de trabajo muchas veces pesado y con el que dio a conocer el método analítico-métrico del tamaño del cráneo, Aranzadi no era un científico que se dedicara a recopilar datos y medidas solamente, sino que su amplio conocimiento le llevó a la interpretación de los mismos, dando por ejemplo, a la introversión del basio un carácter de fondo explicativo de la arquitectura cráneo-facial vasca.”

Telesforo Aranzadi

Ezkertiar espainiarrek salatu-edo egin dute Arana, Aranzadi, Adan eta Aberri-Aita haien arrazakeria. Espainiar eskuindarrek ere, diren arrazistak eta xenofoboak izangatik, antzeko salaketak egin izaten dituzte, nazionalista baskoei hitz egiten ari baikara, ez ahaztu. Gehienetan testuingururik barik egin izan dituzte salaketok. Ez ditut defendituko, ezta madarikatuko ere A handidun haiek. Testuingururik barik ezer gutxi ulertzen dela, diot, ez besterik. Edozertaz.

Esaterako, Estatu Batuetan sartzeko sinatu behar direnen artean hortxe dago norberak norberaren buruari zein arrazatakoa deritzon galdera; horren erantzun-sortan aukeran eskaintzen da “caucasian” jartzea. “Zuria” esateko modu zientifikoagotzat-edo. Nik neuk, hegazkinean aukerako erantzun-sorta betearazi didatenean, “beste bat” hautatu izan dut. Odolarena, bestalde, ez da aspaldidanik inon beharrezkoa; DNA dago eta.

Auzia politikoa zen. Nazionalista bizkaitarrek lehenik, baskoek ondoren, Espainian edo Frantzian bizi beharraren ezinbestekoari borroka politikoa egiten zioten. Borrokarako tresnak, edo armak, horrela esatea nahiago baldin bada, etnian, historian, hizkuntzan, santutegian, antropologian, apeliduetan, denean bilatuz; garezurrak neurtu eta sailkatu behar baldin baziren, egin egiten zen, kito. Estatuek ez zeukaten halakoen premiarik; hasteko eskola, armada, epaitegiak eta kartzelak zeuzkaten. Halandabe arraza nazionalaz hitz egiten zuten. Lotsarik gabe. Frantziako Errepublikako eskoletan zein Espainiako Erresumetakoetan irakasleek lasai-lasai bota zezaketen Afrikako kolonia frantsesetakoak eta Afrikako kolonia espainoletakoak, batzuek frantziar eta beste batzuk espainiar egiten zituztenak, zer-eta historia eta hizkuntza zirela, katolikotasuna aipatzea ahaztu gabe. Frantziarrak zergatik ziren galoak eta espainiar zeltiberiarrak, horrelakoak azaltzen ez dakit nik zelan moldatzen ziren Kaledonia Berrian eta Yucatánen. Ez al zuen inork galdetzen, “Eta guk zergatik daukagu larrua honen ilun?”

-Harira Jemeinez. Eukaliptoak.

Eukaliptoa Jemeinen liburuan

Tradizioak dioenez Sabino Arana Goirik bere eukalipto alea landatu zuen Abiñaga auzoan. San Antonio ermitaren ondoan.

Eta tradizioak dioela idatzi dut, delako zuhaitz ale horrekin leiendakoa den edozerekin jazo ohi dena jazo delako. Zera, landaketa noiz izan zen bertsio bi behintzat badirelako. Batak landaketa ezkontzaren egunean izan zela dio; besteak heriotzaren egunean izan zela dio.

Ezkontza otsailean eta heriotza azaroan izan zirela gogoan, biologiaren aldetik egokiena zein zitekeen, bertsio bietako zeinek zuztar sendoago eduki zezakeen hausnartzen ibili naiz. Premiarik barik, egia. Amore eman dut, halandabe, Eguneko honetan sartu aurretik entzunda neukan bakarra izan arren, idazte prozesuan bigarren bertsioa iritsi zaidalako. Beste ezein iturritara joan baino lehen bigarren bertsioa ontzat emateko arrazoizko arrazoirik balegokeen aztertzearren.

Doro eta Edorta

Abizenen artean zazpigarrena Atxikallende daukan Doroteo Zobaran Doro lagunak -musikaria, ipuin kontalaria, irakaslea, eta, hitz bakarrean esanda, sortzailea dena-, behinola idatzi zidanez “eukalipto hau -argazkiak zekartzan idatziak- Sabino Aranak landatu omen zuen ezkontza egunean 1902ko otsailaren 2an, halaxe zioen nere amonak, Maria Atxikallandek, Nikolasaren lobak alegia”.

-Testigantza sendoa, ezta, andaluza?

Lekukotasun sendoa da, bai, Nicolasaren Mónica ahizparen ondorengoena. Sutondoko ehun urte ez dira ehun urte biologiko, ez. Edonola ere Jemeinek, Eguneko honetan dagoeneko zenbaitetan aipaturik utzi dudan liburuan, eukaliptoaren argazkia ipini zuen. “El árbol que planto su mano en Sukaŕieta” dio gaztelaniaz irudiaren goialdean idatziak. Zuhaitzaren ezkerretara argazkian Koloniako dorre handiaren teilatu-hegal bat, horren azpiko terraza eta eraikinaren hortik behera ondoko eraikinaren teilaturaino zatia igartzen zaio; ermita ez da ikusten. Halanbabe liburuak badakar hori ere, beste argazki batean; horretan bai, zuhaitzaren enborraren zati eder bat ikusten da.

Egunekoan Nikoleri eskainitako azken atal honetara -aurrekoa ere azkena izatekoa izan zen- Jemeinek liburuan atera zuen argazkia ekarri dugu, beste batzuekin batera. Bada, adi! Eukaliptoa, Jemeinen argazkian ikusten denarekin bat, ermitaren parean landatu zen, esan nahi baitut biak lur sail berean, parez pare zirela; gerora berriz eukaliptoaren inguruan horma edo pareta tzarra eraiki, eta horrek itxitako esparrua edo barrualdea lurrez bete zuten. Jatorrikoan baino metro bi edo hiru metro gorago landatua ematen zuten -iraganean, egun eukaliptoa ez dago eta-, eta halandabe zuhaitzak eutsi egin zion. Ermitaren paretik “han goian” ikusten zen tantaiak “han goian” landatua ematen zuen. Ez zen hala. Eukaliptoari gerriraino jantzia jarri ziotela esan liteke.

Eukalipto jantziari inguruan pergola polita egin zioten, lehendik zegoen “zor den bidea” zenaren parte bat harturik. Horrekin nahikoa ez eta, trenbidearen paretik Koloniako eraikinaren luzera guztian ermitaraino zihoan bidea, publikoa zena, itxi egin zuten. Bidearen azken tartetxoan, eukaliptoaren ingurutik ermitaren lur-saileraino, harmailak jarri zituzten. Horiez gain, bidearen jabe berria nor zen aldarrikatzeko eta eukaliptoari presondegia ixteko, atea jarri zuten. Egun ere hortxe dagoena. Inon ez dagoena eukaliptoa bera da.

Eukaliptoaren beste irudi batzuk

Ez omen zen, iragana erabiliz zergatik diodan ez dut azaldu behar, San Antonioko ermitan ezkontza alternatiboa egin zuen hark landaturiko eukalipto bakarra. Jabier Arginzonizek gogoan daukanez, Axpeko gunetxo batean Sabinok beste eukalipto ale bat landatu zuen, egun ere han ote dagoen ikustera joan behar dudana. Eta ez hori bakarrik. Arginzonizen beraren aititaren arlo batean, Axpeko elizaren itzalpean kasik, Sabinok pikubeltz arbola landatu zuen. Hantxe dago oraindino, ziurtzat jo didate, alako pikondo ale bat, haren oinordekoa omen dena.

Sabino Arana Goiri eta Juan Antonio Arginzoniz, Jabieren aitita, hain ziren elkarren lagunak ze, lehengoak bigarrenari pinuak ere landatu zizkion, hara. Busturian pinudiak izena gorde du; Juanantonen pinudia.

Zelan ez ikusi hartan guztian Mario Adan de Yarzaren diskurtsoa praktikara eroanda.

Kanpoko espeziak behar omen ziren eta, haiek, ez ziren maketoak?

-Jimenez, exageratua. Sabin espezie maketoen alde?

-Hori zeuk diozu, psikofoniopata hori! Nik galdetu baino ez dut egin.

Eukaliptoa, ostera, pinuaren funtzioari alderatuz, apaingarri hutsa zelakoan nago. Alternatiboen ezkontzari beste zoro-ukitu bat gehitzearren landatu ote zuten, ala urte batzuk geroago Hollywoodek ekarri zituen filmetako eszena irudi lezakeena osatzearren izan ote zen? Zera, zuk eta biok elkarrenganako betiko maitasunak eta betebeharra eta laguntza eta hori guzti hori zin egin dugun egun honetan landatzen dugun eukalipto honek gure bizitzako egunak ikusiko ditu, gu biok hil arteraino hor iraungo du, gure zinaren lekuko, eta gero ere iraungo du, hemen izan ginela oroitarazteko.

Azken hori ez da bete. Dagoeneko eukaliptoa ez da existitzen.

Asmo ederrekin landatua, eukaliptoaren bizialdia, hil arteraino, ez zen gorabeherarik bakoa izan. Esan dugu zelan jantzi zioten gerrialderainoko tartea. Begetalen jostunak bere lan hori burutu aurretik, dena dela, Jemeinek eukalipto sakratuari omen egin zion 1935an hura liburuan sartzean. Hartarako Abiñara etorri zen. Ez beharbada bereziki hartarako, edo hartarako huts-hutsik. Nikolek zeuzkan Maisuaren -liburuan halaxe diotso, Maestro- oroigarrien argazkiak ateratzera etorri bide zen. Argazkietako batzuk sartu zituen. Esaterako, ezkontzako arresekin -ezkontzako txanponekin- Nikoleri Sabinek egin zion lepokoarena; hura, Mentxuk, alarguna hil ostean, urteetan urre gorria legez gordea eduki zuen. Liburuan dago, baita ere, ezkontzako argazkietako bat; Sabin eta Nikole besotik, zutunik, aurrera begira, halaxe ageri direna. Liburuan, azkenik, ezkontzako beste argazkitik ebatsitako, ebakitako, Sabinen buru abstraiktua dago. Nago, gainera, Euzkadi egunkarian argitaratu zuten “estandarte bizkaino” hura ere bisitaldi hartan hartu zutelakoan, pluralean. Bada-eta beste argazki bat, guztiz esanguratsua, 1935ekoa, berau ere Mentxuk gordea, plural hori erabiltzea zilegi egiten didana.

Ermita de San Antonio de Abiña, en Sukarrieta, en la que contrajeron matrimonio Sabino Arana y Nicolasa de Achicallende.

Argazkia Abiñako egungo plaian hartuta dago, zalantzarik gabe, atzean Urdaibaiko azalera handienekoa den ofitazko tontorra horixe ikusten baita, ganbelu taxukoa alegia. Engainagarri gerta liteke gaur egun harea dagoelako orduan lurra, belarra eta harriak ziren lekuan. Ez dago zertan harritu, ostera, laster ofitazko ganbelua bera ere desagerturik izango dugu eta.

-Argazkia, Ximeinez.

- Barkatu, psikofilologo hori.

Talde argazkia da. Guztira hamaika gizon-emakume eta, dozenara iristeko ala zer, txakur eder galanta dago, artzain aleman arrazakoa, zilegi bekit hitza.

Argazkia ondo konposatuta dago, norbaitek nor non eta zelan plantatu aginduta bezala. Nikole lehen planoan dago, aurre-aurrean, jesarrita, hankak luze, albo bietan emakume bana, emakumeok beso banatik oratzen diotelarik; kamerari begira dago, irria ezpainetan. Igarri-igarrian dago kameradunak eskaturik dela irria, bestek eta halaxe daukate-eta; halandabe poztasun aire bat darie denen irriei, jarreretan taldetasun bat igartzen da, hitz gutxitan, argazkiari bozkarioa dario.

Omenaldi halako baten ostean izan zelakoan nago. Udan. Jantzietan igartzen da, besteak beste. Gogoratu Euzkadik “Nicolasa de Atxika-Allende” Sabinen alargunak utzi zien “enseña” uztailean argitaratu zela. Ez ote zen San Antonio egunean izan bisitaldia? Ala hurrengo egunean izan zen, Gorpuzti delakoarena urte hartan ekainaren 20an ospatu baitzen. Errepublika eta guzti, egun hark egutegian gorriz markaturik segitzen zuen.

Nikolez gain, bost emakumezko eta bost gizonezko ageri dira argazkian. Gizonezkoetako hiru apaizak edo fraideak dira. Mentxuk berak bi identifikatu zituen. Markiegi eta Korta. Ez ziren edozein.

Jose Markiegi Olazabal, apaiza, idazlea, itzultzailea

Jose Markiegi Olazabal, 1895eko martxoaren 16an jaioa, Deban, apaiza, euskal idazlea eta itzultzailea izan zen. 1936An faxistek atxilotu egin zuten, Arrasateko elizako Jose Joakin Arin eta Leonardo Guridi apaizekin batera, eta Ondarretako kartzelara eroan. Han, urriaren 24 eta 25a tarteko gauean iratzartu egin zituzten, aske zirela esateko. Ilunetan, Oiartzungo kanposantu aldera eroan zituzten, eta bertan fusilatu, paretaren kontra.

Esango nuke Mentxuk gorderiko argazkian Markiegi eskuinetik hasita zutik diren lerroan bigarrena dela. 

 

Mentxuk argazkian identifikatu zuen Korta hura, berriz, 1937ko martxoaren 18an Asturiaseko fronteko lubakietan hil zuten apaiza ote zen, hots, gudarien kapilau edo jauparien komandantea zena, Jose Maria Korta Uribarren? Baiezkoan nago. Martxoaren 19an Euzkadi egunkariak lehenengo orrialdean argiratu zuen argazkian ageri den Kortaren tankera hartu diot argazkian ageri diren hiru apaizetako bati; argazkian ezkerretaren dagoenari. Bietan bat eta bera dela esango nuke.

Argazkiko besteak ez dut identifikatzerik izan. Halandabe nahikoa, zera galdetzeko, ea zer egiten zuten argazkian Nikolerekin, ez baldin bazen hura aintzakotzat hartzen zutela erakutsi baino. Eta bi haiek ez ziren edozein apaiz haiek biak nazionalismoaren barruan. Faxistek Markiegirekin erakutsi zuten; Kortak bere karguarekin eta konpromisoaren bidez erakutsi zuen.

Euzkadi, 1937ko martxoaren 20a

Nikole azkenerarte fundatzaile eta Maisuaren alarguna izan zela beti, batzuek ez zutela txarrerako hartu emakumea bigarrenez ezkondu izana, haren hura Hark ez ezik beste norbaitek ere hartu-edo izana ez zela eragozpena. Fundatzailearen orduak bizi izan zituena, gogorrenak tartean, Nikole izan zen. Nikoleri egin zion belarrari hitz Maisuak beste inori ez bezala. Haientzat alferrik ziren Luisen pariztak eta purrustadak. 

Penduluak beste muturrera egin ote zuen? Ala ez zegoen pendulurik, gorputz berean arima bi baino? Arima batekoentzat Alarguna zen Nikole; bestekoentzat inor ez bat.

Hilda Markiegi, hilda Korta, nork esan zezakeen Nikole ez zela inoren umeen ama izan?

Ermita ondoko eukaliptoak beharbada.

Tamalez 2015ko egun batez alternatiboen ezkontzako hura, ehun eta hamabost urteko tantaia, ez da huskeria gero!, ebagi eta eraitsi egin zuten. Gerriraino jantzi zioten lurraren gainean aurrez aurre eraiki zioten pergolari kalte egin zion. Halaxe, historiarik bageko pergola hark historia pittin bat hartu du bere gain; hain zuzen ere, beragatik izatea, omen eta guzti baina beragatik, Sabin eta Nikole, Nikole eta Sabinen betiereko maitasunaren lekukoa desagerrarazi izana.

Krimen sinboliko hori baino lehen zaila baldin bazen inork ermitaren inguruan haiei buruz galdetzea, eukaliptoa bertan egon barik nork galdetuko zuen ea nork landatu zuen hura, ausaz norbaitek erantzun ahal izateko Zerak eta Zerak, beren ezkontza egunean. Eta, ausaz baita ere, norbaitek galde eginez gero zer jazo zitzaien ezkontzaren ostean Zerari eta Zerari, nik hemen kontatu dudan historia honen parteren bat konta ahal izan dezan.

Ez da ezer geratzen.

Abiñako txalet vaskoa -Sabinok esan bezala- Nikole hil ondoren eraitsi zuten.

Sutondoko ehun urteko kontakizunen azken belarrietakoa den Josu Aizpuruk esan dit berak entzunda daukala Nikole etxean hil zela, isil-isilean; haren falta igarri zutenean Koloniako langile batek -ezin izenarekin gogoratu, gogoratuko zaiola diost- eskailerak jarri zituela, eta haren logelako leihora igonda kristala apurtuta sartu zela barrura.

Hantxe omen zegoen ohean hilda Nicolasa Achicallende Iturri, Nikole.

Oroimenaren eukalipto galdua

Edorta Jimenez Ormaetxea

Mundaka, 2020ko maiatzaren 6a